(a) Study the poem below and answer the questions that follow: (7 marks)
Within my temple there’s a crowd
There’s one that’s humble and there’s one that’s proud
There’s one that’s broken hearted for his sins
And one who unrepentant, sits and grins
There’s one who loves his neighbor as himself.
(Adapted from “Every day with Jesus” by Selwyn Hughes)
(i) Describe the rhyme scheme in this poem and state what it does. (3 marks) …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(ii) Apart from rhyme, identify another feature that would make this poem easy to recite. (2 marks) …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(iii) Identify any two words that you would stress in line four. Explain your answer. (2 marks) …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(b) Read the story below and answer the questions that follows. (5 marks)
A long time ago, there was a child who used to trouble his parents at night by crying. The mother tried to stop him from crying but in vain. Then, the mother warned the child and said, “If you don’t stop crying, I’ll throw you out to the wizard!” But the child kept on crying. When the mother could stand it no longer, she stood up and threw the child outside. Unfortunately, there was a wizard who was listening outside and picked the child up and ran with him. Suddenly, the father realized that the child’s cries were dying away. He stood up, took his panga and went after the wizard. When the wizard heard the footsteps following him, he quickly placed the child in the fork of a tree nearby and ran away. From that day, the child never cried again.
(i) Illustrate any two features that show that this is an oral narrative. (2 marks) …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(ii) If you were performing this story, how would you say the words of the mother to the troublesome child? (2 marks)
…………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(iii) If you were the story teller, how would you say the last sentence. (1 mark) …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(c) Classify the words below according to the sound of the ‘s’ letter in boldface. An example of each of the sounds represented has been given. (3 marks)
Bask phase vision
Wise scale advise
Prise leisure measure
Usual dynasty bass
/s/ /z/ /3/
Bask phase measure
…………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(d) Your school Drama Club plans to present a play in the forth coming drama festival. They are having a dress rehearsal for the rest of the school so as to get some feedback.
Give three things that the audience needs to pay attention to. (3 marks) …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………
(e) For each of the following letters provide a word in which the letter is silent. (5 marks)
(i) c ……………………………………
(ii) m ……………………………………
(iii) d ……………………………………
(iv) s ……………………………………
(v) z ……………………………………
(f) The form four class has decided to watch a performance of Henrik Ibsen’s A Doll’s House at the Theatre in Eldoret. The class has sent two prefects to negotiate with the principal for permission and financial support. They will travel and be back on the same day.
Taking into account the principles of good negotiation skills, complete the following conversation by filling in the blank spaces.
Principal: Come in please. Good morning Tom and Jack.
Tom and Jack: ……………………………………………………………………(1 mark)
Principal: Well, what can I do for you?
Tom: …………………………………………………………………… (1mark)
Principal: The school does not have a budget for this activity. So maybe you shouldn’t go.
Jack: …………………………………………………………………… (1 mark)
Principal: Well, I’ll talk to your teacher of English separately. I can give you the school bus, but it seats only 40 and the two streams have a total of 80 students. There is need to hire another bus. Have you worked out the total budget?
Tom: …………………………………………………………………… (1 mark)
Principal: You need Ksh. 8,000/= for lunch and Ksh. 6,000/= for hiring an extra bus. But don’t forget we will need another Ksh. 3,000/= to fuel the school bus. This gives us a total of Ksh. 17,000/=. I don’t have that kind of money.
Jack: …………………………………………………………………… (1 mark)
Principal: Well, if you are going to buy your own lunch that leaves us with a balance of Ksh. 9,000. You really can’t do better than that?
Jack: …………………………………………………………………… (1 mark).
Principal: Okay, the matter is settled. The school is giving you Ksh.4,000. I will also give the teacher who will accompany you an imprest for lunch.
Tom and Jack: …………………………………………………………………… (1 mark)
Read the passage below and fill in each blank space with an appropriate word. (10 marks)
In a culture that sings the praises of individual gold medals and where 1___________ person fights for rights instead of 2_______________ on taking responsibility, people tend to lose sight of the big picture. 3_____________ fact, some people seem to believe that 4_____________are the entire picture: Everything revolves around their needs, their goals and their 5___________ . I saw a message on their T-shirts that expresses the 6_______________ well: “My idea of a team is a whole lot of people doing what I tell them to do.” A team isn’t supposed to be a bunch of people being used as a tool 7______________ one individual for selfish gain. Members of a team must have mutually beneficial shared goals. They must be 8_____________ to work together, not manipulated by someone for 9____________ glory. Anyone who is accustomed to pulling together people and using them to benefit only 10____________ isn’t a team builder; he’s a dictator.
Adapted from: The 17 Indisputable Laws of Teamwork, John C. Maxwell.
You are the secretary of the COVID-19 Awareness Club which was introduced in your school recently. The club has just held a meeting. Four members attended, one member informed the chairperson of his unavailability, and two members never turned up. The teacher on duty and the patron of the club also attended. During the meeting the issue of inviting a health worker was revisited. Members also discussed the following issues: purchase of masks for needy students, fumigation of dormitories and sensitizing other students on adherence to safety measures.
Write down the minutes of the meeting. (20marks) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………
ISIMU JAMII: (ALAMA 10)
a) Fafanua istilahi zifuatazo za isimu jamii (alama 2)
(i) Isimu
................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
(ii) Jamii
................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
b) “.......ah.....naomba kumwongelesha Chucho.....Naam, naam Chucho.......Hujambo? .....si.....sina neno......naam. Mjomba amezidiwa si wa maji si wa chakula....kweli?......Muuguzi mkuu amedhihirisha..... Yes......ok......yeah.....Ala! Ameishiwa na pesa.
(i) Tambua sajili husika katika dondoo hili. (alama 1)
................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
(ii) Kwa hoja zozote saba, eleza sifa za sajili hii. (alama 7)
................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
MATUMIZI YA LUGHA: (ALAMA 40)
a) Taja ala zinazotumika kutamkia sauti /ch/ (alama 1)
................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
b) Tunga sentensi moja ukitumia nomino na kielezi kutokana na neno: enda (alama 2) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
c) Tunga sentensi ukitumia nomino katika ngeli ya ‘U-YA’ ili kuonyesha upatanisho wa kisarufi (alama 2) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
d) Eleza tofauti za sentensi hizi. (alama 2)
i. Nilimpata huku.
ii. Nilimpata humu
. ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
e) Onyesha matumizi ya kiambishi ‘ji’ katika sentensi ifuatayo: Mkiambiaji alijibidiisha katika riadha (alama 2)
................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
f) Tumia vitenzi vifuatavyo kutunga sentensi katika kauli ya kutendeka
(i) Cha (alama 1)
................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
(ii) Pa (alama 1)
................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
g) Tunga sentensi yenye muundo ufuatao KN(N) + KT (t + T + E) (alama 1) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
h) Tumia neno ‘Kama’ katika sentensi kama; (alama 2)
i. Kitenzi
……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………
ii. Kihusishi
...................................................................................................................................................
i) Tunga sentensi moja ukitumia kiunganishi cha uteuzi (alama 2) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
j)
i) Kirai ni nini? (alama 1)
................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
ii) Onyesha aina ya virai katika sentensi ifuatayo. Mwaka juzi alikwenda ulaya (alama 2) ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
k) Kwa kutoa mfano mmoja wa sentensi eleza maana ya shamirisho kitondo (alama 2) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
l) Changanua sentensi ifuatayo kwa kutumia matawi: (alama 4)
Ule mkongojo wa babu ulinunuliwa na fundi
................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
m) Tunga sentensi moja ukitumia vitate hivi: (alama 3)
(i) Kipofu
...................................................................................................................................................
(ii) Kibovu
...................................................................................................................................................
(iii) Kibofu
...................................................................................................................................................
n) Eleza mofimu zilizomo katika neno hili. (alama 3)
Lililolila
................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
o) Tunga sentensi moja ukitumia kihisishi cha masikitiko. (alama 2) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
p) Tunga sentensi kuonyesha matumizi ya alama ya kibainishi. (alama 2) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
q) Andika katika usemi wa taarifa “Utaweza kuwa mwindaji mashuhuri ikiwa utayafuata mashauri yangu,” alisema mbunda. (alama 2) ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
r) Tunga sentensi ukitumia kinyume cha kitenzi hiki: Ezeka (alama 2) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
s) Yakinisha sentensi ifuatayo: Tusingalienda hospitali, tusingalitibiwa. (alama 1) ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
UFUPISHO (ALAMA 15)
Sekta ya kilimo nchini Kenya ni mojawapo ya mihimili ya uchumi na inachangia asilimia 25 ya pato la taifa (G.D.P.). Sekta hii inatoa ajira kwa asilimia 40 ya wakenya na zaidi ya asilimia 70 ya wanaoishi mashambani. Isitoshe, huchangia asilimia 65 ya mapato yanayotokana na mauzo ya nje ya nchi sawa na kutegemewa na zaidi ya asilimia 80 ya wakenya wote kwa uhai wao kupitia kutoa ajira, ujira na usalama wa chakula. Nchini Kenya, kilimo kinakumbwa na changamoto na vitisho kama vile kupanda kwa gharama ya kawi, kubadilika kwa tabia ya nchi pamoja na misukosuko katika nchi jirani. Bila shaka kumarika kwa sekta hii kutahakikisha kustawi kwa uchumi mzima. Hivyo basi, sera na mifumo ya kiasisi inayosimamia sekta hii ni muhimu kwa ukuaji wa uchumi wote.
Ili kuwakinga wanunuzi dhidi ya tishio la usalama wa chakula, serikali imetekeleza maamuzi mengi katika sekta ya kilimo. Kutokana na hali hii mbinu za kuusitiri umma zimepewa kipaumbele katika sera za nchi. Pamoja na hayo, sera za bei za bidhaa za kilimo, zenye kuwafaidi wazalishaji, nazo katika miaka ya hivi karibuni zimebainishwa na kushiriki kikamilifu pamoja na udhibiti wa serikali; ambayo miongoni mwa mengine, huamua bei za bidhaa zinazozalishwa pamoja na pembejeo. Kuhusu hifadhi ya nafaka, mnamo 2011 Kenya ilipanga kuongeza maradufu hifadhi hii ili kujikinga dhidi ya upungufu wa chakula kufuatia utabiri kuwa mvua imepungua.
Baada ya kuukinga umma kutokana na athari za njaa, serikali ilielekeza juhudi zake kwenye hatua za kibiashara. Kufuatia upungufu wa chakula kumekuwa na juhudi za kupunguza ushuru wa uagizaji hasa wa mahindi, mchele na sukari. Sambamba na hayo, Kenya imekuwa ikiongeza hisa inayotengea Wizara ya Kilimo kufikia asilimia 10 ya jumla ya makadirio yake ya fedha ili kuafiki Azimio la Mapato linalosisitiza serikali zote kutenda hivyo.
Maswali:
a) Kwa maneno 35 – 40 fupisha aya ya kwanza ya kifungu hiki. (alama 6, 1 ya mtiririko) Matayarisho ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………… …...................................................................................................................................................
Jibu
................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................
b) Kwa maneno 50-55, fafanua mikakati iliyochukuliwa na serikali ya Kenya ili kuimarisha kilimo. (alama 9, 1 utiririko)
Matayarisho ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................
Jibu ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................
UFAHAMU (ALAMA 15)
Soma taarifa ifuatayo kisha ujibu maswali.
Mbuga ya Ziwa Nakuru, sasa imesafishwa katika mojawapo ya juhudi za kukabiliana na maji taka yanayoingia mbugani. Wasimamizi wa mbuga walitumia huduma za vijana wasiokuwa na ajira kutoka mitaa ya Bondeni, Kivumbini, Lake view, Free area na Flamingo kusafisha mito inayobeba uchafu huo.
Vibarua walizoa jumla ya tani 1.5, na baadaye tani 4.2 idadi inayofikisha zaidi ya tani 6.0 kwa siku mbili mfululizo.Hili linaashiria jinsi kina cha uchafuzi wa mazingira kwenye ziwa Nakuru umeshamiri,na baadhi ya wafanyikazi wanaona litajwe kuwa janga la kitaifa linalokodolea macho mbuga nyingi humu nchini.
Shughuli hiyo ilivutia hisia mseto huku maswali mengi kuliko majibu yakiibuka, endapo KWS ina bajeti ya kung’arisha mbuga za wanyama.
Akizungumza na Taifa Leo, mwangalizi wa utalii kutoka mbuga ya wanyama ya Ziwa Nakuru Bw Sirman Kioko, alisema maji taka yamekuwa yakiingia kwenye mbuga kutokana na miundo msingi duni. Aliongezea kuwa maisha ya wanyama hasa simba, nyati, vifaru, chui, viboko na flamingo yalikuwa hatarini,kwa sababu ya maji taka yalikuwa yamebadili mkondo na kupenyeza kwenye mbuga.
Miaka mitano iliyopita mbuga ya Nakuru ilikuwa na idadi kubwa ya ndege aina ya heroe ,lakini sasa wamebakia 200 tu. Hali hii itazidi kuwa mbaya,endapo idara husika haitaweka mikakati ya kutafuta suluhu la kudumu kwa wanyama pori wanaozidi kuangamia. Aidha uchafuzi katika ziwa Nakuru umefanya ndege kuhamia ziwa Bogoria ambapo inaaminika angalau chakula ni tele.
“Tunakubali kuwa gharama ya kusafisha mbuga ni kubwa,lakini pia tunaomba umma kupunguza matumizi ya mifuko ya plastiki inayoziba njia za maji,”alisema.
Pia aliongezea kuwa ni jukumu la mbuga kusafisha mazingira ya wanyama,lakini baraza la mji wa Nakuru pia lina nafasi kubwa ya kuhakikisha makazi ya watu ni safi,kwa kuzoa taka ipasavyo. Anaona kuna utepetevu mkubwa kutoka kwa usimamizi wa mazingira NEMA,wanaostahili kuweka sheria kali za kukabiliana na wale wanaoharibu mazingira. Aliongezea kuwa baraza la kusimamia huduma za wanyama pori (KWS),halina bajeti ya kusafisha mbuga na ndio sababu waliwaajiri vibarua saba kuendesha shughuli hiyo ya siku tatu. Uchafuzi wa mito inayoingia ziwa Nakuru hutokea msimu wa mvua ambapo maji hufurika na kusomba taka kutoka kwenye makazi ya watu.
Wanyama wanaovutia watalii kama vile Nyati hupata maradhi pindi wanapokunywa maji chafu,yaliyochanganyika na mifuko ya plastiki. Licha ya KWS kumiliki kituo cha kufanyia utafiti aina ya maradhi mbalimbali yanayokabili wanyama bado hawajafanikiwa kwa asilimia kubwa kuyazuia.
Hili linajiri siku moja tu baada ya wakazi wa mtaa wa Bondeni kuandamana barabarani wakilalamikia,ongezeko la kiwango cha takataka kwenye makazi ya watu.
(Imenukuliwa kutoka kwa Gazeti la Taifa Leo)
Maswali
a) Ipe taarifa hii kichwa mwafaka. (alama 1)
…………………………………………………………………………………………
b) Eleza sababu zinazofanya Ziwa Nakuru kuchafuka. (alama 2) ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………
c) Ni nini madhara ya kuchafuliwa kwa Ziwa Nakuru? (alama 4) ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………
d) Eleza vizingiti vinavyofanya ziwa hili kuendelea kuchafuliwa. (alama 2) ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………
e) Toa mapendekezo yanayoweza kusaidia kumaliza uchafuzi wa Ziwa Nakuru kulingana na taarifa hii. (alama 4) ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………..……………………………………………………………………………….
f) Eleza maana ya maneno haya kama yalivyotumika katika taarifa. (alama 2)
i) Kupenyeza ………………………………………………………………………………………
ii) Utepetevu
……………………………………………………………………………………
Andika kisa kinachomalizikia kwa kauli ifuatayo:
…Tangu siku hiyo kijiji kizima kilipata funzo kwamba umdhaniaye ndiye kumbe siye na umdhaniaye siye kumbe ndiye.
Tunga kisa kitakachodhihirisha maana ya methali ifuatayo:
Wakosanao ndio wapatanao.
Mitandao ya kijamii ina faida na hasara zake. Thibitisha.